सेंद्रिय शेतीचा नारा देत रासायनिक खतांचा वापर का वाढत आहे?

रासायनिक खतांच्या अंदाधुंद वापराचे धोके लक्षात घेता, गेल्या दोन दशकांपासून भारतात सेंद्रिय शेतीचा नारा दिला जात आहे. गेल्या सहा-सात वर्षांपासून सरकार याबाबत फार गंभीर असल्याचे दिसून येत आहे. परंतु या घोषणांमधील सत्य हे आहे की रासायनिक खते बनवणारे नवीन कारखाने सुरू होत आहेत आणि रासायनिक खतांची मागणी सातत्याने वाढत आहे. गेल्या चार वर्षांत रासायनिक खतांचा वापर ७३.०५ लाख मेट्रिक टनांनी वाढला आहे.प्रश्न असा आहे की, रसायनमुक्त शेतीवर एवढा भर असताना, एवढी प्रसिद्धी होत असताना, मग रासायनिक खतांची मागणी एवढी कशी वाढते? शेतकऱ्यांच्या मनात काही संदिग्धता आहे का? शेवटी शेतकरी सेंद्रिय व नैसर्गिक शेती का स्वीकारत नाहीत.

हे ही वाचा (Read This अभ्यासपूर्वक शेती करणं हि आता काळाची गरज…खूप महत्वाचं एकदा वाचाच

स्वातंत्र्यानंतर 1947 मध्ये देशाची लोकसंख्या केवळ 376 दशलक्ष होती. पण आपण अन्नधान्यात स्वयंपूर्ण नव्हतो. सन 1975 मध्येही अमेरिकेच्या PL-480 योजनेंतर्गत मिळणारा लाल गहू भारतातील लोकांना खायला भाग पाडण्यात आला होता. अशा परिस्थितीत देशाला कृषी क्षेत्रात स्वावलंबी बनवण्यासाठी हरितक्रांती (1965-66) च्या आसपास रासायनिक खतांच्या वापरावर भर देण्यात आला होता. पण, त्याचा समतोल वापर झाला नाही. त्याचे परिणाम दिसू लागले.

हे ही वाचा (Read This पिकं वाढीसाठी मुलद्रव्य ची ओळख – एकदा वाचाच

सेंद्रिय शेतीवर भर

अन्नामध्ये स्वयंपूर्णतेबरोबरच रासायनिक खतांच्या अंदाधुंद वापराचे दुष्परिणाम विविध रोगांच्या रूपात दिसू लागले. अशा परिस्थितीत पुन्हा सेंद्रिय शेतीची चर्चा सुरू झाली. सेंद्रिय शेतीवरील राष्ट्रीय प्रकल्प (NPOF-National Project on Organic Farming) 2004-05 मध्ये सुरू करण्यात आला. नॅशनल सेंटर ऑफ ऑरगॅनिक फार्मिंगनुसार, 2003-04 मध्ये भारतात फक्त 76,000 हेक्टर सेंद्रिय शेती केली जात होती.

हे ही वाचा (Read This ) कमीत कमी पाण्यात करा या पिकाची लागवड, मिळवा भरगोस उत्पन्न

मात्र गेल्या दोन दशकांत रसायनमुक्त शेतीत म्हणावी तशी वाढ दिसून आली नाही. कारण अशी शेती केल्याने उत्पादनात घट होईल, असा पेच शेतकऱ्यांच्या मनात आहे. त्यामुळेच सेंद्रिय शेतीचा नारा देऊनही रासायनिक खतांचा वापर कमी होण्याऐवजी वाढत आहे. रासायनिक खतांच्या अंदाधुंद वापरामुळे शेतीच्या सुपीकतेलाच हानी पोहोचत नाही तर शासनावरील अनुदानाचा बोजाही वाढत आहे.

हे ही वाचा (Read This ) शेतकऱ्यांनो अधिक उत्पादनासाठी जाणून घ्या या ६ महत्वाच्या टिप्स

रासायनिक खतांचा वापर का वाढला?
नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ अॅग्रिकल्चरल अॅक्शन मॅनेजमेंट (मॅनेज) संचालक (निरीक्षण आणि मूल्यमापन) केसी गुमागोलामठ यांनी संवाद साधताना या प्रश्नाचे उत्तर दिले. सिंचन क्षेत्रात वाढ झाल्याचे त्यांचे म्हणणे आहे. भात, ऊस, कापूस, मिरची या व्यावसायिक पिकांच्या क्षेत्रात वाढ झाली आहे. भाजीपाल्याच्या क्षेत्रातही लक्षणीय वाढ झाली आहे. यामध्ये खताचा वापर जास्त होतो. दुसरीकडे कमी खत वापरणारी पिके कमी झाली आहेत. जसे की भरड धान्य. त्यामुळे रासायनिक खतांचा वापर कमी होण्याऐवजी वाढला आहे.

एकूण लागवडीयोग्य जमिनीवर सेंद्रिय शेतीचा वाटा किती आहे

केंद्रीय कृषी मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार 2020-21 पर्यंत देशात 38.9 लाख हेक्टर क्षेत्रात सेंद्रिय शेती केली जाणार आहे. जे एकूण लागवडीयोग्य जमिनीच्या (140 दशलक्ष हेक्टर) फक्त 2.71% आहे. तर झिरो बजेट नैसर्गिक शेती आतापर्यंत केवळ ४.०९ लाख हेक्टरवर केली जात आहे. सेंद्रिय शेतीमुळे उत्पादन कमी होईल, असे शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे. सेंद्रिय उत्पादनांचे प्रमाणीकरण ही एक जटिल प्रक्रिया आहे आणि त्याची बाजारपेठ मर्यादित आहे कारण अशी उत्पादने खूप महाग आहेत.