हिरवे खत: शाश्वत शेतीची गुरुकिल्ली
हिरवळीचे खत: शाश्वत शेतीची गुरुकिल्ली
सध्याच्या काळात शेतीमध्ये रासायनिक खतांचा असमतोल वापर आणि मर्यादित उपलब्धता पाहता इतर पर्यायांचा वापर करणे आवश्यक झाले आहे, तरच आपण लागवडीचा खर्च कमी करू शकतो आणि पिकांचे एकरी उत्पादन वाढवू शकतो. मातीची सुपीकता. पुढील पिढीसाठी देखील शक्ती टिकवून ठेवण्यास सक्षम असेल.
हिरवळीचे खत हे जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी आणि पीक उत्पादनासाठी सेंद्रिय माध्यमांद्वारे घटकांचा पुरवठा करण्याचे एक साधन आहे, ज्यामध्ये हिरव्या भाज्यांचे साहित्य त्याच शेतात वाढवून किंवा कुठूनतरी आणून शेतात मिसळले जाते. या प्रक्रियेला हिरवळीचे खत देणे म्हणतात.
मर्यादित साधनांचा योग्य वापर करण्यासाठी शेतकरी द्विपिक कार्यक्रम आणि विविध पीक चक्रांचा अवलंब करत आहेत, त्यामुळे मातीचे सतत शोषण होत आहे, त्यामुळे त्यामध्ये असलेल्या वनस्पतींच्या वाढीसाठी आवश्यक असलेली पोषक तत्वे नष्ट होत आहेत. या भरपाईसाठी विविध प्रकारची खते आणि खतांचा वापर केला जातो.
खते जमिनीत फक्त नायट्रोजन, फॉस्फर पोटॅश, झिंक इत्यादी आवश्यक पोषक तत्वांचा पुरवठा करतात, परंतु ते मातीची रचना, तिची पाणी धारण करण्याची क्षमता आणि त्यात उपस्थित असलेल्या सूक्ष्मजीवांची क्रियाशीलता वाढवण्यास हातभार लावत नाहीत. त्यामुळे हे सर्व पूर्ण करण्यासाठी हिरवळीच्या खताचा वापर महत्त्वाची भूमिका बजावतो.
भारतात हिरवळीचे खत देण्याच्या प्रक्रियेवर दीर्घकाळ चाललेल्या प्रयोगातून आणि संशोधनातून हे सिद्ध झाले आहे की, चांगल्या पीक उत्पादनासाठी हिरवळीच्या खताचा वापर अत्यंत फायदेशीर आहे.
PM किसान योजना:11 कोटी शेतकऱ्यांसाठी मोठी बातमी, ३१ ‘मे’ ला खात्यात ट्रान्सफर होणार 2000 रुपये
सेंद्रिय शेतीमध्ये हिरवळीचे खत का आवश्यक आहे?
वाढत्या लोकसंख्येपेक्षा अधिक उत्पादन मिळावे आणि सर्वांना अन्नाचा पुरवठा व्हावा यासाठी विविध प्रकारची रासायनिक खते, विषारी कीटकनाशकांचा वापर अधिक केला जात आहे. परिणामी निसर्गातील जैविक आणि अजैविक पदार्थांमधील देवाणघेवाण चक्रावर परिणाम होत आहे. त्यामुळे जमिनीची सुपीकता नष्ट होत आहे. पर्यावरण प्रदूषित होत असून मानवी आरोग्य बिघडत आहे.
आणखी एक महत्त्वाची बाब म्हणजे अधिक उत्पादनासाठी शेतीमध्ये रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा मोठ्या प्रमाणात वापर करावा लागतो, त्यामुळे सर्वसामान्य आणि लहान शेतकऱ्यांना कमी जमिनीत मोठा खर्च करावा लागतो. त्यांच्यावरही शेतीचा कर्जाचा बोजा वाढत आहे.
त्यामुळे वरील सर्व समस्यांना तोंड देण्यासाठी गेल्या वर्षांपासून शाश्वत शेतीच्या तत्त्वावर शेती करण्याची शिफारस केली जात आहे, ज्याचा प्रचार कृषी विभागामार्फत प्रत्येक राज्यात आणि भारतामध्ये केला जात आहे. शासनही त्यात व्यस्त आहे. या प्रकारच्या शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी.
नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी सरकार देते 10 लाखांचे कर्ज, विना गॅरंटी, जाणून घ्या अर्ज कसा करावा
हिरवळीच्या खताचे वर्गीकरण:
हिरवळीचे खत त्याच्या वापराच्या आधारावर दोन प्रकारात विभागले जाऊ शकते.
- त्याच ठिकाणी पिकवलेले हिरवे खत:
ज्या शेतात हिरवळीचे खत वापरायचे आहे त्याच शेतात हिरवळीच्या खतासाठी वापरण्यात येणारी झाडे उगवली जातात आणि ठराविक वेळेनंतर ती माती उलटणाऱ्या नांगराच्या साह्याने जमिनीत कुजण्यासाठी सोडली जातात. सध्याच्या काळात रोटा वेटर वापरण्याऐवजी पॅट चालवून नांगराच्या साह्याने उलटे करून उभे पीक जमिनीत मिसळल्यास हिरवळीचे विघटन लवकर व सहज होते.
- तुमच्या ठिकाणापासून दूर उगवलेले हिरवे खत पिके:
आपल्या देशात हिरवळीच्या खताच्या वापरासाठी ही पद्धत सामान्यतः प्रचलित नाही, परंतु दक्षिण भारतात हिरव्या खताचे पीक इतर शेतात घेतले जाते आणि योग्य वेळी कापल्यानंतर ते शेतात नांगरून मिसळले जाते. हिरवळीचे खत द्यावे.या पद्धतीत झाडे, झुडपे इत्यादींची पाने, डहाळे इत्यादी जंगलात किंवा इतर ठिकाणी गोळा करून शेतात मिसळतात.
हिरवळीचे खत तयार करण्यासाठी योग्य पिके:
आपल्या देशात कडधान्याचे पीक साधारणपणे हिरवळीच्या खताच्या वापरासाठी घेतले जाते. डाळींच्या मुळांमध्ये गाठी आढळतात आणि या ग्रंथींमध्ये विशेष प्रकारचे सहजीवन जीवाणू राहतात. जे वातावरणातील नायट्रोजनचे निराकरण करतात आणि जमिनीत नायट्रोजन पुरवण्याचे काम करतात.
त्यामुळे जमिनीची भौतिक स्थिती सुधारण्याबरोबरच कडधान्य पिके बायोमास आणि नायट्रोजनचा पुरवठा करतात हे स्पष्ट होते. तर बिगर शेंगा पिकांमध्ये वातावरणातील नायट्रोजन निश्चित करण्याची क्षमता नसते.
धेंचा, चवळी, उडीद, मूग, गवार ही काही मुख्य पिके आहेत जी हिरवळीचे खत बनवण्यासाठी वापरली जातात. धेंचा हा यातील अधिक इच्छुक आहे. धेंच्‍याच्‍या मुख्य जाती सस्बेनिया इजिप्‍टिका, एस. रोस्‍ट्राटा आणि एस. अक्‍वालेटा आहेत, त्‍यांच्‍या जलद खनिजीकरण पद्धतीमुळे, उच्च नायट्रोजन सामग्री आणि कमी ब्रोच रेशो, नंतर पेरणी करण्‍याच्‍या मुख्य पिकाच्या उत्‍पादनावर लक्षणीय परिणाम करण्‍यास सक्षम आहेत.
ही वाचा (Read This) आनंदाची बातमी! शास्त्रज्ञांनी कांद्याची एक नवीन जात केली विकसित, हेक्टरी उत्पादन 350 क्विंटल आणि लवकर खराब न होणारी !
इष्टतम पेरणीची वेळ
आपल्या देशात विविध प्रकारचे हवामान आढळते, त्यामुळे सर्व प्रदेशांसाठी हिरवळीच्या खताच्या पिकांची पेरणीची वेळ निश्चित करता येत नाही. परंतु तरीही असे म्हणता येईल की, बागायती स्थितीत, पावसाळा सुरू होण्याच्या 15 ते 20 दिवस आधी किंवा पावसाळा सुरू झाल्यानंतर लगेचच, हिरवळीच्या खताच्या पिकाच्या बियांची पेरणी शेत व्यवस्थित तयार करूनच करावी.
हिरवळीच्या खतासाठी पिकाची पेरणी करताना शेतात पुरेसा ओलावा असणे आवश्यक आहे. ज्या पिकांचे बियाणे लहान आहेत, बियाणे दर 25-30 किलो आहे आणि मोठ्या आकाराच्या जातींसाठी, बियाणे दर 40-50 किलो / हेक्टर पर्यंत पुरेसे आहे.
खताची गरज
हिरवळीच्या खताच्या पिकास फार कमी प्रमाणात खतांची आवश्यकता असली तरी पीक लवकर वाढवण्यासाठी 80 किलो हिरवळीचे खत पेरताना द्यावे. नायट्रोजन आणि 40-60 किलो/हेक्टर सल्फर द्यावे. यानंतर दुसऱ्या पिकात गंधकाचे प्रमाण देण्याची गरज नाही. आणि नायट्रोजनमध्येही ५० टक्क्यांपर्यंत बचत करता येते.
पीक वळण्याची इष्टतम वेळ
हिरवळीच्या खतापासून जास्तीत जास्त सेंद्रिय पदार्थ आणि नायट्रोजन मिळविण्यासाठी, ते एका विशिष्ट टप्प्यावर उलटले पाहिजे. त्यामुळे ही पिके 30-45 दिवसांत उलटावीत. वळणाच्या वेळी रोप मऊ असावे आणि पीक फुलोऱ्यापूर्वी वळवावे, याची विशेष काळजी घ्यावी.
जेव्हा पीक चांगले वाढलेले असते आणि ते कुजण्यास अधिक वेळ लागतो तेव्हा यानंतर लागवड केलेल्या पिकामध्ये बेस नायट्रोजनची मात्रा देऊ नये हे देखील लक्षात घेण्यासारखे आहे.
माती आणि हवामानाच्या विविध परिस्थितींनुसार, हिरवळीच्या खतांच्या पिकांची सरासरी उत्पादकता आणि त्यांचा वापर जमिनीत खालील सेंद्रिय पदार्थ आणि नायट्रोजनला हातभार लावण्याची शक्यता आहे.
हिरवे खत पिकाचे आवश्यक गुणधर्म
पिकातील वनस्पतिजन्य भाग अधिक आणि जलद वाढणारा असावा.
पिकांचा वनस्पतिवत् होणारा भाग मऊ आणि तंतुमय असावा जेणेकरून ते लवकर जमिनीत मिसळेल.
पिकांची मुळे खोल असावीत जेणेकरून खालची माती भुसभुशीत होईल आणि खालच्या जमिनीतील पोषक द्रव्ये वरच्या पृष्ठभागावर जमा होतील.
पिकांच्या मुळांमध्ये जास्त प्रमाणात ग्रंथी असतात ज्यामुळे हवेतील नायट्रोजन अधिक प्रमाणात निश्चित करता येते.
पिकांचा उत्पादन खर्च कमी आणि उच्च तापमान, पाऊस इत्यादी प्रतिकूल परिस्थितींना सहनशील असावा.
हिरव्या खताचे फायदे:
हिरवळीचे खत जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थांच्या प्रमाणात जमिनीची भौतिक स्थिती सुधारते. नायट्रोजन वाढवणे हिरव्या खतासाठी वापरल्या जाणार्‍या शेंगांच्या मुळांमध्ये ग्रंथी असतात ज्या नायट्रोजनचे निराकरण करतात. परिणामी, नायट्रोजनचे प्रमाण वाढते.
धैंचाचा हिरवळीचे खत म्हणून वापर करून हेक्टरी ६० किग्रॅ. हे नायट्रोजनची बचत करते आणि मातीचे भौतिक, रासायनिक आणि जैविक गुणधर्म वाढवते, जे शाश्वत शेतीसाठी आवश्यक आहे.
हेही वाचा :- राज्यात लवकरच पोलीस भरतीची प्रक्रिया सुरु होणार…
