भारतात 319 अब्ज टन कोळशाचा साठा, तरीही वीज संकट का ?

ईस्ट इंडिया कंपनीने 1774 मध्ये भारतात कोळसा खाणकाम सुरू केले. यानंतर कोळशाची मागणी दिवसेंदिवस वाढत गेली.अमेरिका, रशिया, ऑस्ट्रेलिया, चीननंतर भारतात कोळशाचा सर्वात मोठा साठा आहे.

सध्या देशातील अनेक राज्ये वीज संकटाच्या टप्प्यातून जात आहेत. या राज्यांना कोळशाची नितांत गरज आहे. पण भारतात शेकडो अब्ज टन कोळशाचा साठा असूनही भारतात विजेचे संकट का कायम आहे? हा एक मोठा प्रश्न आहे. भारतातील औद्योगिक कोळसा खाणकामाची कथा पश्चिम बंगालमधील राणीगंज येथून सुरू झाली. नारायणकुडी परिसरात इस्ट इंडिया कंपनीने १७७४ मध्ये पहिल्यांदा कोळशाचे उत्खनन केले. पण तेव्हा मागणी खूपच कमी होती, त्यामुळे अनेक शतके कोळशाचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर होत नव्हते.

हे ही वाचा (Read This)  पशुसंवर्धन: उन्हाळ्यात प्राण्याला संसर्ग झाला आहे का ? ते असे तपासा

कोळशाला जीवाश्म इंधन असेही म्हणतात. कारण हे झाड वनस्पतीच्या अवशेषांपासून बनलेले आहे. आज भारतात या कोळशाची सर्वाधिक गरज आहे. भारतातील थर्मल पॉवर प्लांट्समध्ये 75 टक्क्यांहून अधिक वीज कोळशापासून तयार केली जाते. भारताकडे जगातील सहाव्या क्रमांकाचे कोळशाचे साठे आहेत. कोळसा मंत्रालयाच्या मते, भारतात 319 अब्ज टन कोळशाचा साठा आहे.

अमेरिका, रशिया, ऑस्ट्रेलिया, चीननंतर भारतात कोळशाचा सर्वात मोठा साठा आहे. 1853 मध्ये जेव्हा वाफेचे लोकोमोटिव्ह विकसित झाले तेव्हा भारतातील कोळशाची मागणी वाढली. 20 व्या शतकाच्या सुरूवातीस, भारताने दरवर्षी 6.1 दशलक्ष टन कोळशाचे उत्पादन सुरू केले होते. सन 1920 पर्यंत, भारतातील कोळशाचे उत्पादन वार्षिक 18 दशलक्ष टनांवर पोहोचले. स्वातंत्र्यानंतर भारतात कोळशाची मागणी वाढली. 1970 मध्ये कोळसा खाणींचे राष्ट्रीयीकरण करण्यात आले. त्यामुळे बहुतांश कोळसा खाणी सरकारच्या ताब्यात गेल्या. कोल इंडिया भारतातील 85 टक्के कोळशाचे उत्पादन करते. 2021-22 मध्ये भारतात 7776 दशलक्ष टन कोळशाचे उत्पादन झाले. ज्यामध्ये कोल इंडियाने 6226 दशलक्ष टनांहून अधिक कोळशाचे उत्पादन केले.

ही वाचा (Read This) काळ्या मक्याची शेती, कोणत्याही हंगामात लागवड करून मिळवा अधिक नफा

भारतातील कोळशाचे साठे

जगातील सर्वात जास्त कोळशाचा वापर चीनमध्ये होतो. त्यानंतर भारताचा क्रमांक लागतो. म्हणजेच उपभोगाच्या बाबतीत भारत दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. भारतातील सर्वात जास्त कोळशाचा साठा झारखंडमध्ये आहे. त्यात 83 अब्ज टनांहून अधिक कोळशाचा साठा आहे. त्यापाठोपाठ ओडिशा, छत्तीसगड, पश्चिम बंगाल आणि मध्य प्रदेशचा क्रमांक लागतो. कोळशाच्या साठ्याच्या बाबतीत भारताचा जगात पाचवा क्रमांक लागतो. असे असूनही भारतात कोळशाचे संकट का आहे? कारण काय असू शकते मागणी आणि पुरवठ्याचा खेळ. ऊर्जा मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, 29 एप्रिल रोजी देशातील विजेच्या मागणीने पूर्वीचे सर्व रेकॉर्ड मोडले. भारतात विजेच्या मागणीइतका कोळसा पुरवठा होत नाही. कोळशावर चालणाऱ्या थर्मल प्लांटमध्ये किमान २६ दिवसांचा कोळशाचा साठा असावा. पण देशात असे अनेक प्लांट आहेत, जिथे फक्त 10 दिवसांचा कोळसा शिल्लक आहे. काही प्लांट फक्त एक किंवा दोन दिवस पुरेल इतका कोळसा शिल्लक आहे.

हेही वाचा :- अनैतिक संबंधात आड , प्रियकराच्या मदतीने पत्नीने केली पतीची हत्या