पौष्टिक मखाना प्रक्रिया आणि उत्पन्न, जाणून घ्या संपूर्ण माहिती

शेतकर्‍यांना मखानालाही चांगला भाव मिळतो, पण तो वाढवून आपल्या ताटात नेण्याची प्रक्रिया खूप कष्टाची असते. मखानावर अनेक पातळ्यांवर प्रक्रिया केली जाते आणि हे काम खूप कष्टाचे आहे.

बिहारमध्ये शेतकरी मखाना शेती मोठ्या प्रमाणावर करतात. पौष्टिक गुणधर्मांनी परिपूर्ण असलेल्या मखानाला देशातच नाही तर परदेशातही मागणी आहे. शेतकऱ्यांना त्याचा चांगला भावही मिळतो, पण तो पिकवण्यापासून ते आपल्या ताटापर्यंत मिळण्याची प्रक्रिया कठोर परिश्रमाने भरलेली असते. मखानावर अनेक पातळ्यांवर प्रक्रिया केली जाते आणि हे काम खूप कष्टाचे आहे. मखानावर वेगवेगळ्या टप्प्यात प्रक्रिया केली जाते. यास बराच वेळ लागतो, कारण आता बहुतेक काम हाताने केले जाते.

ही वाचा (Read This) काळ्या मक्याची शेती, कोणत्याही हंगामात लागवड करून मिळवा अधिक नफा

अनेक प्रकारात वापरल्या जाणाऱ्या मखानावर प्रक्रिया करण्याची प्रक्रिया सोपी नाही. आताही मखाना प्रक्रियेत यंत्रांचा वापर अत्यंत मर्यादित प्रमाणात होत आहे. डॉ. राजेंद्र प्रसाद केंद्रीय कृषी विद्यापीठाचे वरिष्ठ प्राध्यापक डॉ. संजय कुमार सिंह सांगितले कि मखाना प्रक्रियेच्या वैशिष्ट्यांबद्दल आणि विविध चरणांबद्दलची माहिती.

बियाणे संग्रह

मखानाची काढणी ही एक कष्टकरी आणि लांबलचक प्रक्रिया आहे ज्यासाठी कुशल मजुरांची आवश्यकता असते. पिकाची काढणी साधारणपणे सकाळी 7:00 वाजता सुरू होते आणि सुमारे 5:00 वाजेपर्यंत चालू असते. तलावाच्या तळातून बियाणे काढणे कठीण आहे, परंतु आता मखाना देखील शेतात लागवड केली जाते, शेतातून बियाणे गोळा करणे त्या तुलनेने सोपे आहे.

बियाणे स्वच्छता आणि साठवण

बिया गोळा केल्यावर त्या ‘गांजा’ नावाच्या शिंगाच्या आकाराच्या यंत्रात साठवल्या जातात. त्यांना आणखी साफ करण्यासाठी पुन्हा कंपन प्रक्रिया दंडगोलाकार यंत्रात केली जाते. एकदा साफ केल्यावर या बिया काही तास उन्हात वाळवायला ठेवल्या जातात आणि नंतर छोट्या पिशव्यामध्ये पॅक केल्या जातात. मखाना बियाणे थेट सूर्यप्रकाशात 3 टक्क्यांपर्यंत ओलावा गमावतात, ज्यामुळे त्यांना व्यावसायिक बाजारपेठेत नेणे सोपे होते आणि बियांचे दीर्घायुष्य वाढते. या अवस्थेत बियाणे एका महिन्यापर्यंत साठवले जाऊ शकते आणि ताजेपणा राखण्यासाठी पाण्याने फवारणी करावी. पारंपारिक पद्धतीत, लांब आणि दंडगोलाकार बांबूच्या काड्या जतन करण्यासाठी वापरल्या जातात. ते पुढे शेणाने झाकलेले आणि प्लास्टर केलेले असतात. आवश्यक तापमान राखण्यासाठी ते काळजीपूर्वक जाड कापडाने झाकलेले असावे.

हे ही वाचा (Read This)  पशुसंवर्धन: उन्हाळ्यात प्राण्याला संसर्ग झाला आहे का ? ते असे तपासा

मखाना प्रतवारी

सर्व प्रक्रिया केलेले बियाणे प्रतवारीसाठी अनेक वेळा चाळले जातात. प्रतवारी प्रक्रियेमध्ये काही भारतीय राज्यांमध्ये वेगवेगळ्या आकाराच्या मखना बियांचा समावेश होतो जे वेगवेगळ्या चाळणी उपकरणांमधून जातात, जे मूलत: आयताकृती लोखंडी प्लेट्स असतात, ज्यांना ‘झरना’ देखील म्हणतात. सर्व वेगवेगळ्या आकाराच्या बिया 10 वेगवेगळ्या चाळणीतून जात असल्याने ही प्रक्रिया लांबते. हे प्रतवारी केलेले बिया नंतर सुरक्षितपणे वेगळ्या पॅकिंगमध्ये साठवले जातात. बियांची प्रतवारी केल्याने प्रत्येक नट भाजताना समान रीतीने गरम करता येते आणि यामुळे मखानाची प्रक्रिया कार्यक्षमता वाढते. उत्पादक स्तरावर साधारणपणे दोन प्रकारच्या बिया असतात – लावा आणि थुरी. लावा सुजलेला आणि लाल ठिपके असलेला पांढरा असतो, तर थुरी अर्धवट भाजलेली आणि खूप कडक आणि लाल रंगाची असते.

प्री हीटिंग

उन्हात वाळलेल्या मखनाच्या बिया सामान्यतः लोखंडाच्या किंवा मातीच्या भांड्यात आगीवर गरम केल्या जातात आणि सतत ढवळत राहतात. पॅनच्या पृष्ठभागाचे तापमान 250°C – 3000°C पर्यंत बदलते आणि मातीचे भांडे पूर्ण क्षमतेने गरम होण्याची वेळ सुमारे 5 ते 6 मिनिटे असते.

हे ही वाचा (Read This) जनावरांचे चारा व्यवस्थापन कसे करावे? एकदा वाचाच

बियाणे Tempering

उष्ण बियाणे सभोवतालच्या आणि योग्य परिस्थितीत तीन दिवस ठेवावे लागते, ज्याला मखाना बियांचे टेम्परिंग असेही म्हणतात. ही प्रक्रिया बियांच्या कडक आवरणातील कर्नल सोडण्यास मदत करते.

बिया भाजणे आणि क्रॅक करणे

मखानाच्या बिया सुकल्यावर लगेच भाजून घ्याव्यात. हे उच्च तापमानात केले जाते आणि सामान्यतः सतत ढवळत लोखंडी पॅनमध्ये केले जाते. हे पुढे हे सुनिश्चित करते की ते दीर्घकाळ टिकतात, अन्यथा ते खराब होण्याची लक्षणे असतात. तळलेले बिया थंड झाल्यावर, काळ्या रंगाच्या बियांमधून पांढरा पफ बाहेर येईपर्यंत या बिया हाताने स्वच्छ केल्या जातात, लाकडी वस्तूने स्वच्छ केल्या जातात. शेल तुटल्याने, कर्नल बाहेर पडतो आणि लगेच विस्तारतो आणि त्याचा आकार दुप्पट करतो. दुप्पट विस्तारित पांढर्‍या पफवर काळ्या बियांचे कोणतेही अवशेष उरत नाहीत हे महत्त्वाचे आहे आणि ते बाजारात विकण्यासाठी पॅकेटमध्ये ठेवले जातात.

पॉलिशिंग

मखानाच्या बिया बांबूच्या टोपल्यांमध्ये एकत्र घासून पॉलिश करण्याच्या प्रक्रियेतून जावे लागते. पॉलिशिंग पृष्ठभाग गुळगुळीत करते, पॉपला अधिक गोरेपणा आणि चमक देते.

पॅकेजिंग

पॉलिथिनच्या पिशव्या आणि विविध आकाराच्या साध्या ज्यूटच्या पोत्यांचा वापर पॉपेड मखाना पॅकिंगसाठी केला जातो.

हे ही वाचा (Read This राज्यात वीज टंचाई ; भारनियमन अटळ