स्वातंत्र्याची 75 वर्षे: 1965 मध्ये झालेल्या हरित क्रांतीमुळे देश धान्य उत्पादनात स्वयंपूर्ण झाला.

भारतातील हरित क्रांतीचे जनक म्हणून एमएस डॉ. स्वामीनाथन यांचे नाव घेतले जाते. तत्कालीन पंतप्रधान लालबहादूर शास्त्री यांच्या काळात देशात हरितक्रांतीची सुरुवात झाली.

हरित क्रांती दोन शब्दांपासून बनलेली आहे. हरित आणि क्रांती म्हणजे कृषी क्षेत्रात झपाट्याने होणारे बदल. भारतात हरितक्रांतीची सुरुवात 1960 पासून झाली होती, पण खऱ्या अर्थाने ती 1965 पासून सुरू झाली. भारतातील हरित क्रांतीचे जनक म्हणून एमएस डॉ. स्वामीनाथन यांचे नाव घेतले जाते. तत्कालीन पंतप्रधान लालबहादूर शास्त्री यांच्या काळात देशात हरितक्रांतीची सुरुवात झाली. यासाठी दोन टप्पे निर्धारित करण्यात आले होते. पहिल्या टप्प्यात संकरित बियाणे आणि रासायनिक खतांच्या वापरावर भर देण्यात आला.

रोग प्रतिरोधक टोमॅटो ‘अर्का रक्षक’ 75 ते 80 टन प्रति हेक्टरी 90 ते 100 ग्रॅम वजनाची फळे, टोमॅटो 110 दिवसांत तयार

दुसऱ्या टप्प्यात नवीन तंत्रज्ञान आणि अवजड यंत्रांच्या वापरावर भर देण्यात आला. प्रगतीशील शेतकऱ्यांनी सर्वप्रथम देशात हरितक्रांती स्वीकारली, त्यानंतर संपूर्ण भारतावर त्याचे वर्चस्व निर्माण झाले. हरित क्रांतीमुळे भारत धान्य उत्पादनात स्वयंपूर्ण झाला.

हरितक्रांतीची गरज का आहे

भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर लोकसंख्या वाढू लागली पण अन्नधान्याच्या उत्पादनात देश अजूनही मागासलेलाच होता. त्याचबरोबर भारतातील बहुतांश लोकसंख्या शेतीवर अवलंबून होती.त्यामुळे अन्न उत्पादनात स्वयंपूर्णतेसाठी हरितक्रांतीची गरज भासू लागली. पारंपारिक उत्पादनापेक्षा कमी उत्पादनामुळे झपाट्याने वाढणाऱ्या लोकसंख्येला अन्न पुरवण्याचे गंभीर संकट देशासमोर आहे. त्यानंतर 1966 पासून भारतात हरित क्रांतीचा पाया घातला गेला. सामान्य बोरलॉग हे जगात हरित क्रांतीचे जनक म्हणून ओळखले जातात.

प्रमुख खरीप पिकांमधील तणांचे नियंत्रण

एम.एस.स्वामिनाथन यांना याच देशात हरितक्रांतीचे जनक मानले जात होते.स्वामिनाथन समितीच्या शिफारशींच्या आधारे भारताने हरितक्रांतीच्या माध्यमातून धान्योत्पादनातील आव्हानांना सामोरे जाण्यात यश मिळवले. देशात नवीन प्रकारच्या शेती पद्धतीचा अवलंब केला, ज्यामध्ये प्रगत बियाण्यांबरोबरच इतर तंत्रेही वापरली गेली आणि रासायनिक खतांचाही मोठ्या प्रमाणावर वापर केला गेला.

हरित क्रांती यशस्वी होण्यासाठी जबाबदार घटक

• हरितक्रांती यशस्वी करण्यासाठी शंकर आणि बौने बियाण्यांच्या वापरामुळे कृषी उत्पादनात वाढ झाली.

कृषी क्षेत्रात तंत्रज्ञानाचा वापर सुरू झाला.

• कृषी उत्पादन वाढीसाठी रासायनिक खतांचा वापर करण्यावर भर देण्यात आला. 1960 मध्ये रासायनिक खतांचा वापर 2 किलो प्रति हेक्टर होता, तो आता वाढून 128 किलो प्रति हेक्टर झाला आहे.

‘मिली बग’ पिकात वेगाने वाढणारी समस्या आणि उपाय

नागपूर-मुंबई महामार्गावर सोन्याचा पाऊस, अफवा ऐकताच नागरिकांची गर्दी, काय आहे प्रकार पहा