बंगलोर पद्धतीने कंपोस्ट खत तयार करण्याची अत्यंत सोपी आणि प्रभावी पद्धत
शेतीच्या उत्पादनात वाढ करण्यासाठी सेंद्रिय खतांचा वापर अत्यंत महत्त्वाचा आहे. कंपोस्ट खतामुळे मातीची सुपीकता वाढते, त्यातील सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण टिकून राहते आणि पिकांना आवश्यक असणारी अन्नद्रव्ये सहज उपलब्ध होतात. कंपोस्ट खत तयार करण्याच्या विविध पद्धतींपैकी बंगलोर पद्धत किंवा खड्डा पद्धत ही एक अत्यंत प्रभावी आणि सोपी पद्धत आहे.
बंगलोर पद्धतीची वैशिष्ट्ये
-ही पद्धत नियंत्रित वातावरणात कंपोस्टिंग करण्यासाठी वापरली जाते.
-यामध्ये कंपोस्टिंग प्रक्रिया ऑक्सिजनयुक्त आणि ऑक्सिजनविरहित दोन्ही अवस्थांमध्ये होते.
-खत तयार होण्यासाठी तुलनेने अधिक वेळ लागतो, मात्र अन्नद्रव्ये अधिक प्रमाणात टिकून राहतात.
-मोठ्या प्रमाणावर सेंद्रिय कचरा आणि शेणखत एकत्र कुजवून उत्तम दर्जाचे कंपोस्ट तयार करता येते.
बंगलोर पद्धतीने कंपोस्ट खत कसे तयार करावे?
१. खड्डा तयार करणे
-बंगलोर पद्धतीसाठी जमीन खोदून एक मोठा खड्डा तयार करावा.
-खड्ड्याचा आकार: ६ फूट रुंद, ३ फूट खोल आणि सोयीनुसार लांब असावा.
-खड्ड्याचा तळ आणि बाजू व्यवस्थित दाबून सारख्या करून घ्याव्यात.
-पाणी साठू नये म्हणून खड्ड्याच्या तळाला काही प्रमाणात लाकडी फांद्या किंवा गवताचा थर द्यावा.
२. सेंद्रिय पदार्थांचा थर देणे
-प्रथम ६ इंच जाडीचा काडीकचरा, गवत, पाने आणि इतर जैविक कचऱ्याचा थर द्यावा.
-यावर पाणी शिंपडून थर ओलसर करावा.
-त्यावर शेणखत, पिकांचे अवशेष आणि इतर सेंद्रिय कचरा टाकावा.
-हा थर दाट करून वरून माती आणि शेणाच्या मिश्रणाने झाकून घ्यावा.
३. कंपोस्ट खताची देखरेख
-खड्ड्यातील ओलावा टिकवण्यासाठी अधूनमधून पाणी शिंपडावे.
-खताची कुजण्याची प्रक्रिया सुरुवातीला ऑक्सिजनयुक्त वातावरणात होते आणि नंतर ऑक्सिजनविरहित वातावरणात बदलते.
-कुजण्याच्या वेगावर अवलंबून कंपोस्ट तयार होण्यास ३ ते ६ महिने लागतात.
-कंपोस्ट प्रक्रिया अधिक वेगवान करण्यासाठी गाईचे शेण, जैविक खतांचा वापर किंवा ट्रायकोडर्मा आणि सूक्ष्मजीवयुक्त द्रव्यांची फवारणी करावी.
बंगलोर पद्धतीचा फायदा
-ही पद्धत सेंद्रिय कचऱ्याचा योग्य उपयोग करून उत्कृष्ट दर्जाचे खत निर्माण करते.
-खतातील अन्नद्रव्ये टिकून राहतात, त्यामुळे मातीची सुपीकता वाढते.
-ढीग पद्धतीच्या तुलनेत अन्नद्रव्यांचे नुकसान कमी होते.
-कमी जागेत अधिक प्रमाणात कंपोस्ट तयार करता येते.
-रासायनिक खतांच्या तुलनेत हे खत पर्यावरणपूरक आणि पिकांच्या आरोग्यास सुरक्षित असते.
कंपोस्ट खत वापरण्याचे फायदे
-मातीतील सेंद्रिय घटक वाढतात, त्यामुळे पिकांच्या उत्पादनात वाढ होते.
-पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता वाढते, ज्यामुळे सिंचनाचा खर्च कमी होतो.
-जमिनीतील सूक्ष्मजीवांची संख्या वाढते, त्यामुळे जमिनीचा पोत सुधारतो.
-रासायनिक खतांच्या वापरामुळे होणारे दुष्परिणाम टाळता येतात.
बंगलोर पद्धत ही शेतकऱ्यांसाठी प्रभावी आणि सोपी पद्धत आहे. योग्यरित्या सेंद्रिय पदार्थ आणि शेणखत कुजवून उत्तम दर्जाचे कंपोस्ट खत तयार करता येते.
