सोयाबीनची सुधारित लागवड : शेतकऱ्यांसाठी वरदान

सोयाबीन हे खरीप हंगामातील प्रमुख पीक आहे. हे कडधान्यांऐवजी तेलबियांचे पीक मानले जाते. कारण त्याचा आर्थिक उद्देश तेलाच्या रूपाने सर्वोच्च आहे. मानवी पोषण आणि आरोग्यासाठी सोयाबीन हा बहुमुखी खाद्यपदार्थ आहे.

सोयाबीन हा एक महत्त्वाचा अन्न स्रोत आहे. त्याचे मुख्य घटक प्रथिने, कर्बोदके आणि चरबी आहेत. सोयाबीनमध्ये 44 टक्के प्रथिने, 22 टक्के चरबी, 21 टक्के कार्बोहायड्रेट, 12 टक्के आर्द्रता आणि 5 टक्के राख असते.

शेतकरी या प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर करून त्यांच्या पिकाची उत्पादकता वाढवू शकतात आणि त्यांचे वार्षिक उत्पन्न वाढवू शकतात, ज्याचे वर्णन खाली दिले आहे.

सोयाबीन लागवडीसाठी जमीन निवड आणि तयारी

सोयाबीनची लागवड अधिक हलकी वालुकामय आणि हलकी जमीन वगळता सर्व प्रकारच्या जमिनीत यशस्वीपणे करता येते, परंतु पाण्याचा निचरा होणारी गुळगुळीत चिकणमाती जमीन सोयाबीनसाठी अधिक योग्य आहे. शेतात जेथे पाणी साचले असेल तेथे सोयाबीन घेऊ नये.

भुईमूग लागवड आधुनिक तंत्र

उन्हाळी नांगरणी ३ वर्षांतून एकदा तरी करावी. पाऊस सुरू झाल्यानंतर बखर व पाटा २ ते ३ वेळा वापरून शेत तयार करावे. हे हानिकारक कीटकांच्या सर्व अवस्था नष्ट करेल.

सोयाबीनसाठी ढेकूण नसलेली आणि भुसभुशीत माती असलेली फील्ड सर्वोत्तम आहेत. शेतात पाणी भरल्याने सोयाबीन पिकावर विपरीत परिणाम होतो, त्यामुळे अधिक उत्पादनासाठी शेतात पाण्याचा निचरा करण्याची व्यवस्था करणे आवश्यक आहे. शक्यतो शेवटची बखरणी व पाटा वेळेत करा म्हणजे उगवलेले तण नष्ट होईल. मोलकरीण व कळ्या बनवून शक्यतोवर सोयाबीन पेरावे.

सोयाबीन पिकाचे बियाणे दर-

लहान धान्याच्या जाती – 70 किलो प्रति हेक्टर

मध्यम आकाराचे वाण – 80 किलो प्रति हेक्टर

मोठ्या धान्याच्या जाती – 100 किलो प्रति हेक्टर

सोयाबीन लागवड वेळ

सर्वात योग्य वेळ जूनच्या शेवटच्या आठवड्यात आणि जुलैच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत आहे.

पेरणीस उशीर झाल्यास ( जुलैच्या पहिल्या आठवड्यानंतर ) पेरणीचा दर 5-10% वाढवावा. जेणेकरून शेतात रोपांची संख्या राखता येईल.

ग्राहकांसाठी खुशखबर- खाद्यतेलाच्या दरात मोठी घसरण

वनस्पती क्रमांक

4 – 5 लाख झाडे प्रति हेक्टर किंवा 40 ते 60 झाडे प्रति चौरस मीटर योग्य आहेत. js 75 – 46 जे. s 93 – 05 जातींमधील वनस्पतींची संख्या 6 लाख प्रति हेक्टरसाठी योग्य आहे.

अमर्यादित वाढणाऱ्या वाणांसाठी प्रति हेक्टर ४ लाख झाडे आणि मर्यादित वाढणाऱ्या वाणांसाठी प्रति हेक्टर ६ लाख झाडे.

सोयाबीन लागवड पद्धत

सोयाबीनची पेरणी ओळीत करावी. पंक्तींचे अंतर 30 सें.मी. “बोनी वाणांसाठी” आणि 45 सें.मी. मोठ्या वाणांसाठी योग्य. 20 ओळींनंतर, पाणी काढून टाकण्यासाठी आणि ओलावा वाचवण्यासाठी कचरा रिकामा ठेवावा. बियाणे 2.5 ते 3 सें.मी. खोल पेरा.

बियाणे आणि खत स्वतंत्रपणे पेरले पाहिजे (शेतात टाकल्यानंतर खत प्रथम जमिनीत मिसळावे, नंतर बी पेरले पाहिजे, खत आणि बियाणे यांचा थेट संपर्क नसावा) जेणेकरून उगवण क्षमतेवर परिणाम होऊ नये.

खरीपात पेरणी केलेले शेतकरी संकटात, पावसाची प्रतीक्षा, दुबार पेरणीची भीती

सोयाबीन बियाणे उपचार

बियाणे व मातीजन्य रोगांचा सोयाबीनच्या उगवणावर परिणाम होतो. त्याच्या प्रतिबंधासाठी बियाण्यास थिरम किंवा कप्तान 2 ग्रॅम कार्बेन्डाझिम मिश्रण प्रति किलो बियाणे या दराने प्रक्रिया करावी किंवा ट्रायकोडर्मा 4 ग्रॅम आणि कार्बेन्डाझिम 2 ग्रॅम प्रति किलो बियाण्याची प्रक्रिया केल्यानंतर पेरणी करावी.

संस्कृतीचा वापर

बुरशीनाशकाची बीजप्रक्रिया केल्यानंतर प्रति किलो बियाण्यास ५ ग्रॅम रायझोबियम आणि ५ ग्रॅम पीएसबी कल्चर या दराने बीजप्रक्रिया करावी. प्रक्रिया केलेले बियाणे सावलीत ठेवून लवकर पेरणी करावी.

बुरशीनाशक आणि कल्चर एकत्र होणार नाही याची काळजी घ्या. प्रथम बुरशीनाशक आणि नंतर रायझोबियमची प्रक्रिया करा.

एकात्मिक पोषण व्यवस्थापन

शेवटच्या बखरणीच्या वेळी 5 टन प्रति हेक्‍टरी शेणखत चांगले कुजून मिसळावे आणि पेरणीच्या वेळी 20 किलो नत्र, 60 किलो स्‍पुर, 20 किलो पालाश आणि 20 किलो सल्फर प्रति हेक्‍टरी द्यावे. हे प्रमाण माती परीक्षणाच्या आधारे वाढवता किंवा कमी करता येते आणि शक्यतो NADEP, फॉस्फो कंपोस्ट वापरण्यास प्राधान्य द्यावे.

रासायनिक खते केरात 5 ते 6 सें.मी. च्या खोलीवर ठेवली पाहिजे 5 ते 6 पिके घेतल्यानंतर खोल काळ्या जमिनीत झिंक सल्फेट 50 किलो प्रति हेक्‍टरी आणि उथळ जमिनीत 25 किलो प्रति हेक्‍टरी या प्रमाणात द्यावे.

मान्सून वेळेवर दाखल पण पाऊस ४१ टक्क्यांनी कमी, महाराष्ट्रात खरीप पिकांच्या पेरणीची अवस्था बिकट

तण व्यवस्थापन

पिकाच्या पहिल्या 30 ते 40 दिवसांसाठी तण नियंत्रण अत्यंत आवश्यक आहे. शेळ्या आल्यावर डोरा किंवा कुल्फा चालवून तणांचे नियंत्रण करा आणि उगवण झाल्यानंतर 30 आणि 45 दिवसांनी दुसरी खुरपणी करा.

15 ते 20 दिवसांच्या उभ्या पिकात गवत कुळातील तण नष्ट करण्यासाठी कुझेलोफॉप इथाइल एक लिटर प्रति हेक्‍टरी किंवा एकूण गवत आणि काही रुंद पानांच्या तणांसाठी इमॅग्थाफायर 750 मि.लि. घेतला. प्रति हेक्‍टरी लिटर या प्रमाणात फवारणीची शिफारस केली आहे.

पेरणीपूर्वी, पेरणीपूर्वी शामक औषधांचा वापर करून, शेवटच्या बखरणीपूर्वी शेतात फ्लुक्लोरालीन 2 लिटर प्रति हेक्‍टरी फवारावे. तणनाशकांच्या जमिनीत पुरेसे पाणी आणि मृदुता असावी.

सिंचन

साधारणपणे सोयाबीन हे खरीप हंगामातील पीक असल्याने त्याला सिंचनाची गरज नसते. सोयाबीनचे बियाणे भरण्याच्या वेळी म्हणजेच सप्टेंबर महिन्यात शेतात पुरेशी ओलावा नसल्यास सोयाबीनचे जास्तीत जास्त उत्पादन घेण्यासाठी आवश्यकतेनुसार एक किंवा दोन हलके पाणी देणे फायदेशीर ठरते.

वनस्पती संरक्षण पद्धत

कीटक नियंत्रण

सोयाबीन पिकावर निळ्या बीटलचा प्रादुर्भाव दिसून येतो, जे बियाणे व लहान रोपांचे नुकसान करतात, सुरवंट खातात, स्टेम फ्लाय आणि गर्डल बीटल इत्यादी खातात त्यामुळे उत्पादन कमी होते. या किडींच्या नियंत्रणासाठी पुढीलप्रमाणे उपाययोजना केल्या आहेत.

कृषी नियंत्रण

उन्हाळ्यात शेताची खोल नांगरणी करावी. पावसाळ्यापूर्वी पेरणी करू नये. पावसाळा सुरू झाल्यानंतर पेरणी लवकर पूर्ण करा. शेताची झोप मोकळी ठेवा. सोयाबीनसह ज्वारी किंवा मक्याची आंतरमशागत करावी. शेत पिकांच्या अवशेषांपासून मुक्त ठेवा आणि कड्यांची स्वच्छता ठेवा.

यंदा देशात कापूस लागवड जोमाने, एकट्या तेलंगणात 70 लाख एकरवर पेरणी ?

रासायनिक नियंत्रण

उगवण सुरू होताच, ब्लू बीटल किडीच्या नियंत्रणासाठी क्विनालफॉस 1.5% किंवा मिथाइल पॅराथिऑन (फॅलिडाल 2% किंवा धनुडाल 2%) @ 25 किलो प्रति हेक्‍टरी फवारणी करावी.

अनेक प्रकारचे सुरवंट लहान शेंगा व फळे खाऊन पाने नष्ट करतात, या किडींच्या नियंत्रणासाठी खालील प्रमाणात विद्राव्य औषधे ७०० ते ८०० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

हिरव्या सुरवंटाची एक प्रजाती, ज्याचे डोके सडपातळ आणि रुंद पाठ असते, ती सोयाबीनची फुले आणि शेंगा खातात, ज्यामुळे वनस्पती शेंगाविरहित होते. पीक नापीक असल्याचे दिसते. पिकावर स्टेम फ्लाय, चक्रभ्रिंग, माहो ग्रीन सुरवंट यांचा प्रादुर्भाव जवळपास एकाच वेळी होत असल्याने पहिली फवारणी 25 ते 30 दिवसांनी व दुसरी फवारणी 40-45 दिवसांनी करावी.

जैविक नियंत्रण

किडीच्या सुरुवातीच्या अवस्थेत सेंद्रिय कट नियंत्रणासाठी बीटी आणि ब्युव्हेरिया बेसियाना आधारित सेंद्रिय कीटकनाशक 1 किलो किंवा 1 लिटर प्रति हेक्टर या प्रमाणात पेरणीनंतर 35-40 दिवसांनी आणि पेरणीनंतर 50-55 दिवसांनी फवारावे. NPV 500 लिटर पाण्यात विरघळवून त्याची 250 LE बरोबरी करून फवारणी करावी. रासायनिक कीटकनाशकांच्या जागी सेंद्रिय कीटकनाशके वापरणे फायदेशीर ठरते.

गर्डल बीटल प्रभावित भागात जे.एस. ३३५, जे.एस. 80 – 21, JS 90 – 41, लागावेन

तण काढण्याच्या वेळी प्रभावित फांद्या तोडून नष्ट करा

कापणीनंतर बंडल थेट मळणीच्या ठिकाणी न्या

माशीचा प्रादुर्भाव असताना लवकर फवारणी करावी

सोयाबीनमधील रोग नियंत्रण

पीक पेरणीनंतर पिकाचे निरीक्षण करा. शक्य असल्यास, प्रकाश सापळे आणि फेरोमोन सापळे वापरा.

बीजप्रक्रिया आवश्यक आहे. यानंतर रोगाच्या नियंत्रणासाठी, बुरशीच्या हल्ल्यामुळे बियाणे कुजण्यापासून रोखण्यासाठी, बियाण्यास कार्बेन्डाझिम 1 ग्रॅम + 2 ग्रॅम थायरम प्रति किलो बियाणे या मिश्रणाने प्रक्रिया करावी. कॅप्टनच्या जागी थायोफेनेट मिथाइल आणि थायरमच्या जागी कार्बेन्डाझिमचा वापर करता येतो.

पानावरील विविध बुरशीजन्य रोगांच्या नियंत्रणासाठी कार्बेन्डाझिम ५० डब्ल्यूपी किंवा थायोफेनेट मिथाइल ७० डब्ल्यूपी ०.०५% ते १ ग्रॅम औषध प्रति लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. पहिली फवारणी ३०-३५ दिवसांच्या अवस्थेत आणि दुसरी फवारणी ४०-४५ दिवसांच्या अवस्थेत करावी.

जिवाणूजन्य पेस्टल नावाच्या आजारावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी स्ट्रेप्टोसायक्लिनचे 200 पीपीएम. 200 मिग्रॅ; औषधाचे द्रावण प्रति लिटर पाण्यात आणि कॉपर ऑक्सिक्लोराईड ०.२ (२ ग्रॅम प्रति लिटर) या प्रमाणात मिसळून फवारणी करावी. इराकसाठी, 1 ग्रॅम स्ट्रेप्टोसायक्लिन आणि 20 ग्रॅम कॉपर ऑक्सिक्लोराईडचे द्रावण 10 लिटर पाण्यात वापरले जाऊ शकते.

विषाणूजन्य पिवळ्या मोझॅक विषाणूजन्य रोगांचा प्रसार ऍफिड्स, पांढऱ्या माश्या, थ्रिप्स इत्यादींद्वारे होतो. त्यामुळे केवळ रोगमुक्त निरोगी बियाणेच वापरावे. आणि रोग वाहक कीटकांसाठी थायोमेथाझोन 70 डब्ल्यू.व्ही. 3 ग्रॅम प्रति किलोग्रॅम दराने उपचार करा आणि 30 दिवसांच्या अंतराने पुन्हा करा.

रोगग्रस्त झाडे शेतातून काढून टाका. इथोफेनप्रॅक्स 10 ईसी 1.0 लिटर प्रति हेक्टर थायोमेथाझेम 25 डब्लूजी, 1000 ग्रॅम प्रति हेक्टर.

कडुनिंबाचा निंबोळी अर्क कुजणाऱ्यांच्या नियंत्रणासाठी प्रभावी ठरला आहे.

राज्यात राजकीय गोंधळ, मुंबईत कलम १४४ लागू

सोयाबीन काढणी आणि मळणी

जेव्हा बहुतेक पाने सुकतात आणि गळतात आणि 10% शेंगा तपकिरी होतात तेव्हा पिकाची कापणी करावी. काढणीनंतर बंधारे 2-3 दिवसांनी वाळवावेत. काढणी केलेले पीक चांगले सुकल्यावर दोन्ही मळणी करून वेगळे करावे. पिकाची मळणी मळणी, ट्रॅक्टर, वेली व लाकडाने हाताने मारून करावी. शक्यतोपर्यंत, बियाण्याची खोली लाकडाने मारली पाहिजे, जेणेकरून उगवण प्रभावित होणार नाही.

सोयाबीनचे उत्पन्न (प्र./हे.)

सोयाबीनचे उत्पादन 20-25 क्विंटल/हेक्टर आहे.

पपई पिकाला रोगापासून वाचवण्यासाठी शेतकऱ्यांनी करा या उपाययोजना, नुकसान कमी होऊन उत्पन्न वाढेल