कंपोस्ट खताची गुणवत्ता वाढत नसेल तर जाणून घ्या उपाय

कंपोस्ट खत तयार करणे हे शेतकऱ्यांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि फायदेशीर कार्य आहे. हे न केवळ सेंद्रिय शेतीसाठी उपयुक्त असते, तर पर्यावरणासाठी देखील चांगले आहे. यामध्ये सेंद्रिय पदार्थांचा वापर करून नैसर्गिक खत तयार केले जाते, जे पिकांच्या विकासासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरते. हे खत तयार करण्याच्या प्रक्रियेत योग्य पद्धतींचा वापर करूनच चांगल्या गुणवत्तेचे कंपोस्ट खत तयार होऊ शकते. चला, तर मग जाणून घेऊया काही महत्त्वाच्या बाबी ज्यांच्या मदतीने कंपोस्ट खताचा दर्जा वाढवता येईल आणि कुजण्याचा वेग राखता येईल.

१. नको असलेल्या गोष्टी वेगळ्या काढा :
सेंद्रिय पदार्थांमध्ये असलेल्या अयोग्य पदार्थांचा प्रभाव कमी करणे खूप महत्त्वाचे आहे. म्हणूनच, सेंद्रिय पदार्थामधील दगड, विटांचे तुकडे, कचरा, खिळे, प्लॅस्टिकचे तुकडे इत्यादी वस्तू वेचून बाजूला टाकाव्यात. यामुळे कंपोस्ट खत प्रक्रियेत अडथळा निर्माण होणार नाही आणि ते जलद कुजले जाईल.

२. सेंद्रिय पदार्थांचे छोटे तुकडे करा:
कंपोस्ट प्रक्रियेतील कुजण्याचा वेग वाढवण्यासाठी, सेंद्रिय पदार्थांना छोटे तुकडे करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. शक्यतो १५ ते २० सेंटीमीटर आकाराचे तुकडे तयार करा. छोटे तुकडे केल्याने जिवाणू आणि सूक्ष्मजीवांना अधिक चांगले काम करता येते. त्यावर शेणकाल्याचे मिश्रण टाकल्याने जिवाणूंची वाढ होईल आणि कंपोस्ट प्रक्रियेस गती मिळेल.

३. जिवाणू खतांचा वापर:
शेणखतामध्ये प्रति टन उपलब्ध सेंद्रिय पदार्थास अर्धा किलो या प्रमाणात कंपोस्ट तयार करणारे जिवाणू खत मिसळल्याने, कंपोस्ट प्रक्रियेतील जिवाणूंची संख्या वाढते. यामुळे कुजण्याची प्रक्रिया जलद होते आणि कंपोस्ट खताची गुणवत्ता देखील उत्तम होते.

४. जनावराचे मूत्र आणि रासायनिक खतांचा वापर:
कंपोस्ट प्रक्रियेत जनावराचे मूत्र, युरिया, अमोनियम सल्फेट आणि सुपर फॉस्फेट सारख्या रासायनिक खतांचा वापर केल्याने कंपोस्ट प्रक्रिया जलद होते. यासाठी, अर्धा किलो युरिया किंवा अमोनियम सल्फेट आणि दोन किलो सुपर फॉस्फेट पाण्यात एकजीव मिश्रण करून प्रत्येक थरात शिंपडावे.

५. जुने शेणखत:
कंपोस्ट खत तयार करत असताना जुने, चांगले वाळवलेले शेणखत थरांमध्ये विरजन म्हणून टाकणे अत्यंत फायदेशीर ठरते. हे जास्त तापमान आणि ओलावा वाढविण्यास मदत करते, ज्यामुळे कुजण्याची प्रक्रिया सुगम होते.

६. ओलाव्याची काळजी घ्या:
कंपोस्ट प्रक्रियेत ओलाव्याचे संतुलन राखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. खड्ड्यात सतत ओलावा राहील याची दक्षता घ्या. ओलावा कमी झाला तर, प्रक्रियेत अडथळा येऊ शकतो आणि कुजण्याचा वेग मंदावू शकतो.

७. थरांचे पुनर्व्यवस्थापन:
कंपोस्ट प्रक्रियेत योग्य प्रकारे थर लावणे आणि त्यात आवश्यकतेनुसार एक महिना अंतराने खालीवर करून एकत्रित करणे महत्वाचे आहे. अशाप्रकारे प्रक्रिया नियमितपणे केली गेल्यास ४ ते ५ महिन्यांत उत्कृष्ट आणि उच्च दर्जाचे कंपोस्ट खत तयार होते.

निष्कर्ष:

कंपोस्ट खत तयार करण्याची प्रक्रिया थोडी वेळ घेणारी असली तरी, योग्य पद्धतींचा वापर केल्यास त्याची गुणवत्ता उत्तम आणि टिकाऊ होऊ शकते. या सर्व टिप्स आणि उपायांचा वापर करून शेतकऱ्यांना अधिक प्रभावी आणि परिणामकारक कंपोस्ट खत तयार करता येईल. त्यामुळे, आपल्या शेतावर चांगले पीक आणि अधिक उत्पादन मिळविण्यासाठी या पद्धतींचा अवलंब करा आणि सेंद्रिय शेतीच्या मार्गावर एक पाऊल पुढे टाका!